Stopniowanie przymiotników (τα παραθετικά των επιθέτων) jest zabiegiem gramatycznym, dzięki któremu można określić natężenie właściwości rzeczownika, różnicując go jednocześnie od innych obiektów lub porównując z nimi.
Greckie stopniowanie przymiotników (podobnie, jak polskie) posiada trzy stopnie intensywności cechy (równy, wyższy i najwyższy), jak również odbywa się na dwa sposoby: jednowyrazowy (pol. prosty) i opisowy.
Greckie stopniowanie przymiotników (podobnie, jak polskie) posiada trzy stopnie intensywności cechy (równy, wyższy i najwyższy), jak również odbywa się na dwa sposoby: jednowyrazowy (pol. prosty) i opisowy.
STOPIEŃ RÓWNY (ο θετικός βαθμός) przedstawia cechę o umiarkowanym natężeniu. Krótko mówiąc - jest to przymiotnik w swojej pierwotnej formie, np. ψιλός (wysoki), κοντός (niski).
STOPIEŃ WYŻSZY (ο συγκριτικός βαθμός)
Przymiotniki w stopniu wyższym wyrażają nasilenie danej właściwości, które jest większe (bądź też mniejsze) w porównaniu z innymi obiektami o tej samej cesze. Dzięki niemu można dokonywać porównań między rzeczownikami. Przechodząc do sposobów tworzenia przymiotników greckich w stopniu wyższym, należy omówić dwie drogi stopniowania: jednowyrazowe (proste) i opisowe.
Przymiotniki w stopniu wyższym wyrażają nasilenie danej właściwości, które jest większe (bądź też mniejsze) w porównaniu z innymi obiektami o tej samej cesze. Dzięki niemu można dokonywać porównań między rzeczownikami. Przechodząc do sposobów tworzenia przymiotników greckich w stopniu wyższym, należy omówić dwie drogi stopniowania: jednowyrazowe (proste) i opisowe.
Stopniowanie jednowyrazowe (ο μονολεκτικός τύπος) polega na dodaniu do tematu wyrazu (mianownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego) końcówki fleksyjnej (odpowiadającej polskim zakończeniom: -szy, -sza, -sze), której forma zależna jest od rodzaju, liczby i przypadku rzeczownika określanego przez dany przymiotnik:
r. m. r. ż. r. n.
-ό(ύ)τερος -ό(ύ)τερη -ό(ύ)τερο
-έστερος -έστερη -έστερο
Utworzone formy przymiotników odmieniają się przez liczby, rodzaje i przypadki tak, jak przymiotniki o zakończeniach: -ος, -η, -ο.
Stopniowaniu jednowyrazowemu można poddać przymiotniki zakończone na:
a) -ος, -η, -ο: ψιλός - ψιλότερος (wysoki - wyższy), όμορφη - ομορφότερη (piękna - piękniejsza);
b) -ος, -α / -ια, -ο: ωραία - ωραιότερη (ładna - ładniejsza), φρέσκια - φρεσκότερη (świeża - świeższa);
c) -ύς, -ιά / -εία, -υ: βαρύς - βαρύτερος (ciężki - cięższy), ταχεία - ταχύτερη (prędka - prędsza);
d) -ης, -ες: ακριβής - ακριβέστερος (dokładny - dokładniejszy), ειλικρινής - ειλικρινέστερη (szczera - szczersza), σαφές - σαφέστερο (klarowne - klarowniejsze);
e) -ων/-ονας, -ον: ευγνώμων - ευγνωμονέστερος (wdzięczny - wdzięczniejszy), μετριόφρων - μετριοφρονέστερη (skromna - skromniejsza).
Stopniowanie jednowyrazowe nie dotyczy:
a) przymiotników zakończonych na:
c) imiesłowów przymiotnikowych biernych dokonanych o końcówce -μενος (lp. r. m.);
d) przymiotników nieodmiennych.
r. m. r. ż. r. n.
-ό(ύ)τερος -ό(ύ)τερη -ό(ύ)τερο
-έστερος -έστερη -έστερο
Utworzone formy przymiotników odmieniają się przez liczby, rodzaje i przypadki tak, jak przymiotniki o zakończeniach: -ος, -η, -ο.
Stopniowaniu jednowyrazowemu można poddać przymiotniki zakończone na:
a) -ος, -η, -ο: ψιλός - ψιλότερος (wysoki - wyższy), όμορφη - ομορφότερη (piękna - piękniejsza);
b) -ος, -α / -ια, -ο: ωραία - ωραιότερη (ładna - ładniejsza), φρέσκια - φρεσκότερη (świeża - świeższa);
c) -ύς, -ιά / -εία, -υ: βαρύς - βαρύτερος (ciężki - cięższy), ταχεία - ταχύτερη (prędka - prędsza);
d) -ης, -ες: ακριβής - ακριβέστερος (dokładny - dokładniejszy), ειλικρινής - ειλικρινέστερη (szczera - szczersza), σαφές - σαφέστερο (klarowne - klarowniejsze);
e) -ων/-ονας, -ον: ευγνώμων - ευγνωμονέστερος (wdzięczny - wdzięczniejszy), μετριόφρων - μετριοφρονέστερη (skromna - skromniejsza).
Stopniowanie jednowyrazowe nie dotyczy:
a) przymiotników zakończonych na:
- -ής, -ιά, ί;
- -ης, -α, -ικο;
- -άς/-ής, ού, -άδικο/-ούδικο/-ήδικο;
- -ων, -ουσα, ον;
c) imiesłowów przymiotnikowych biernych dokonanych o końcówce -μενος (lp. r. m.);
d) przymiotników nieodmiennych.
Powyższe wyjątki, nie podlegające stopniowaniu jednowyrazowemu, poddawane są drugiemu sposobowi stopniowania: opisowemu (ο περιφραστικός τύπος). Metoda ta, podobnie jak w języku polskim, polega na dodaniu do podstawowej formy przymiotnika przysłówka πιο (bardziej): πιο ωραίος (bardziej ładny), πιο χοντρός (bardziej gruby).
Każdy z przymiotników (także nieodmienne), może być stopniowany opisowo z wyjątkiem tych, które w swoim znaczeniu nie mogą być bardziej lub mniej intensywne, np. σημερινός (dzisiejszy), χθεσινός (wczorajszy), χάρτινος (papierowy), ξύλινος (drewniany) itp.
Każdy z przymiotników (także nieodmienne), może być stopniowany opisowo z wyjątkiem tych, które w swoim znaczeniu nie mogą być bardziej lub mniej intensywne, np. σημερινός (dzisiejszy), χθεσινός (wczorajszy), χάρτινος (papierowy), ξύλινος (drewniany) itp.
STOPIEŃ NAJWYŻSZY (ο υπερθετικός βαθμός) przedstawia cechę, której intensywność jest największa w ogóle lub wśród obiektów danego zbioru. W języku nowogreckim wyróżniamy jego dwa rodzaje:
a) względny (ο σχετικός υπερθετικός): określę cechę obiektu, której największa (bądź najmniejsza) intensywność wyróżnia go spośród wszystkich pozostałych obiektów w danym zbiorze. Sposoby jego tworzenia są takie same, jak w przypadku stopnia wyższego (stopniowanie jednowyrazowe i opisowe), jednak zawsze przed przymiotnikiem w stopniu najwyższym pojawia się rodzajnik określony.
a) względny (ο σχετικός υπερθετικός): określę cechę obiektu, której największa (bądź najmniejsza) intensywność wyróżnia go spośród wszystkich pozostałych obiektów w danym zbiorze. Sposoby jego tworzenia są takie same, jak w przypadku stopnia wyższego (stopniowanie jednowyrazowe i opisowe), jednak zawsze przed przymiotnikiem w stopniu najwyższym pojawia się rodzajnik określony.
b) bezwzględny (ο απόλυτος υπερθετικός): wskazuje na cechę, która posiada największą (lub najmniejszą) intensywność w ogóle (nie zachodzi potrzeba porównywania tego obiektu z innymi). Przymiotniki w tym stopniu są używane w języku codziennym znacznie rzadziej niż w powyższym stopniu względnym. Ich tworzenie odbywa się dwiema znanymi już metodami:
1. stopniowanie jednowyrazowe: do tematu przymiotnika (mianownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego) dodawana jest końcówka: -τατος, -τατη, -τατο, np. ομορφότατος (najpiękniejszy), ταχύτατη (najszybsza), φρεσκότατο (najświeższe), βαρύτατοι (najciężsi). Dotyczy przymiotników kończących się w stopniu równym na: -ος, -η, -ο; -ος, -α / -ια, -ο; -ύς, -ιά / -εία, -υ.
Przymiotników dwukońcówkowe -ής, -ής, -ές: otrzymują zakończenia: -έστατος, -έστατη, -έστατο, np. ακριβέστατος (najdokładniejszy), ειλικρινέστατη (najszczersza).
Przymiotniki dwukońcówkowe -ων / -ονας, -ον charakteryzują końcówki: -ονέστερος, -ονέστερη, -ονέστερο, np. μετριοφρονέστερoς (najskromniejszy).
2. stopniowanie opisowe: przed przymiotnikiem w stopniu równym pojawia się przysłówek πολύ (bardzo): πολύ ωραίος (bardzo ładny), πολύ αδύνατη (bardzo szczupła).
1. stopniowanie jednowyrazowe: do tematu przymiotnika (mianownik liczby pojedynczej rodzaju nijakiego) dodawana jest końcówka: -τατος, -τατη, -τατο, np. ομορφότατος (najpiękniejszy), ταχύτατη (najszybsza), φρεσκότατο (najświeższe), βαρύτατοι (najciężsi). Dotyczy przymiotników kończących się w stopniu równym na: -ος, -η, -ο; -ος, -α / -ια, -ο; -ύς, -ιά / -εία, -υ.
Przymiotników dwukońcówkowe -ής, -ής, -ές: otrzymują zakończenia: -έστατος, -έστατη, -έστατο, np. ακριβέστατος (najdokładniejszy), ειλικρινέστατη (najszczersza).
Przymiotniki dwukońcówkowe -ων / -ονας, -ον charakteryzują końcówki: -ονέστερος, -ονέστερη, -ονέστερο, np. μετριοφρονέστερoς (najskromniejszy).
2. stopniowanie opisowe: przed przymiotnikiem w stopniu równym pojawia się przysłówek πολύ (bardzo): πολύ ωραίος (bardzo ładny), πολύ αδύνατη (bardzo szczupła).
Stopniowanie nieregularne. W języku nowogreckim występują takie przymiotniki, które podczas stopniowania przybierają formy nie podlegające powyżej opisanym regułom. Najważniejsze z nich, to:
* formy bardzo rzadko używane
Warto pamiętać, iż opisane powyżej dwie metody stopniowania: proste i opisowe są równoznaczne i niosą tę samą informację o obiekcie. Dlatego też, z racji bogactwa końcówek oraz nieregularności w trybie jednowyrazowym, można swobodnie stosować o wiele prostszy tryb opisowy.