GŁOSKI - οι φθόγγοι
Każdej literze danego języka odpowiadają głoski, czyli dźwięki słyszalne dla ucha. Język nowogrecki zawiera 25 głosek, które dzielą się na:
samogłoski (φωνήεντα): α, ε, ι, υ, ο
spółgłoski (σύμφωνα): β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ
Wielokrotnie brzmienie jednego znaku (litery), odzwierciedlone może być na piśmie w różnorodny sposób, często zmieniający sens tworzonego wyrazu, np.: πόλη [poli] - miasto, πολύ [poli] – bardzo. Mało tego, w języku nowogreckim głoska, którą słyszymy, nie zawsze zapisywana jest pojedynczą literą. Może być zobrazowana dwuznakiem samogłoskowym lub spółgłoskowym, dwiema jednakowymi spółgłoskami, swoistymi połączeniami literowymi lub dyftongiem. Patrząc na głoskę ι [i], widzimy, iż posiada ona trzy formy zapisu graficznego w postaci pojedynczych liter i co najmniej cztery oddające ją dwuznaki. Przyjrzyjmy się rodzajom głosek, występujących w dzisiejszym języku nowogreckim.
samogłoski (φωνήεντα): α, ε, ι, υ, ο
spółgłoski (σύμφωνα): β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ
Wielokrotnie brzmienie jednego znaku (litery), odzwierciedlone może być na piśmie w różnorodny sposób, często zmieniający sens tworzonego wyrazu, np.: πόλη [poli] - miasto, πολύ [poli] – bardzo. Mało tego, w języku nowogreckim głoska, którą słyszymy, nie zawsze zapisywana jest pojedynczą literą. Może być zobrazowana dwuznakiem samogłoskowym lub spółgłoskowym, dwiema jednakowymi spółgłoskami, swoistymi połączeniami literowymi lub dyftongiem. Patrząc na głoskę ι [i], widzimy, iż posiada ona trzy formy zapisu graficznego w postaci pojedynczych liter i co najmniej cztery oddające ją dwuznaki. Przyjrzyjmy się rodzajom głosek, występujących w dzisiejszym języku nowogreckim.
Obok pojedynczych głosek i odpowiadającym im literom, grecki alfabet posiada również tzw. podwójne litery - διπλά γράμματα, gdzie każda z nich oddaje podwójną głoskę:
ξ [k+s] ξέρω [ksero] (wiem)
ψ [p+s] ψάρι [psari] (ryba)
ξ [k+s] ξέρω [ksero] (wiem)
ψ [p+s] ψάρι [psari] (ryba)
Greckie głoski, podobnie jak polskie, dzielą się na podgrupy ze względu na sposób artykulacji (np. szczelinowe, półotwarte), czy narząd artykulacyjny (np. wargowe, międzyzębowe). Istotne znaczenie ma jednak zróżnicowanie ze względu na udział wiązadeł głosowych przy wypowiadaniu głosek (spółgłosek), gdyż opiera się na nim kilka zasad wymowy. Stąd też, ze względu na dźwięczność, wyrózniamy:
spółgłoski bezdźwięczne - άηχα σύμφωνα: θ, κ, π, σ, τ, φ, χ
spółgłoski dźwięczne - ηχηρά σύμφωνα: β, γ, ζ, μ, ν, λ, ρ, μπ, ντ, γκ
spółgłoski bezdźwięczne - άηχα σύμφωνα: θ, κ, π, σ, τ, φ, χ
spółgłoski dźwięczne - ηχηρά σύμφωνα: β, γ, ζ, μ, ν, λ, ρ, μπ, ντ, γκ
DWUZNAKI - οι δίψηφα
Kolejną cechą charakterystyczną języka nowogreckiego są dwuznaki - stałe połączenia dwóch liter, które wymawiane i słyszalne są jako jedna głoska. Wyróżniamy dwuznaki samogłoskowe i spółgłoskowe.
Jednakowe spółgłoski, znajdujące się obok siebie, to όμοια σύμφωνα. Odpowiadają one jednej głosce, np. ββ [w], λλ [l], μμ [m]. Wyjątek stanowi połączenie γγ, który wymawia się jako głoskę [ng].
DYFTONGI - οι δίφθογγοι
Język grecki obfituje również w dyftongi, czyli połączenie dwóch głosek – najczęściej samogłoski i półsamogłoski. Sama nazwa „dyftong” pochodzi z języka starogreckiego i oznacza „dwubrzmiący” (δίφθογγος).
Najczęstszym elementem dyftongu jest głoska [i], która w parze z inną samogłoską wymawiana jest jako [j].
Dyftongi we współczesnej grece dzielą się na:
1. właściwe: αϊ, αη, οϊ, οη, np. μαϊμού [majmu] (małpa); αηδόνι [ajdoni] (skowronek); βοήθα! [wojta] (pomóż!)
2. niewłaściwe: czyli połączenia ι, υ, ει, οι, ου z innymi samogłoskami, np. παιδ-ι-ά [pedja] (dzieci), αδ-ει-άζω [adjazo] (opróżniam), φρά-ου-λα [frałla] (truskawka).
Najczęstszym elementem dyftongu jest głoska [i], która w parze z inną samogłoską wymawiana jest jako [j].
Dyftongi we współczesnej grece dzielą się na:
1. właściwe: αϊ, αη, οϊ, οη, np. μαϊμού [majmu] (małpa); αηδόνι [ajdoni] (skowronek); βοήθα! [wojta] (pomóż!)
2. niewłaściwe: czyli połączenia ι, υ, ει, οι, ου z innymi samogłoskami, np. παιδ-ι-ά [pedja] (dzieci), αδ-ει-άζω [adjazo] (opróżniam), φρά-ου-λα [frałla] (truskawka).
POŁĄCZENIA "αυ" i "ευ"
Kolejnym przykładem, jak może się różnić zapis graficzny od fonetycznego, są połączenia literowe „αυ” oraz „ευ”. Patrząc na tabelę z głoskami, widzimy, iż literze υ odpowiada głoska [i]. Jednak, gdy ipsylon następuje po α lub ε, wymawiany jest jako [f] lub [w].
Połączenie "αυ" wymawiane jest [af], jeśli znajduje się na końcu wyrazu lub, gdy poprzedza ono spółgłoskę bezdźwięczną, np.:
Gdy υ poprzedza samogłoskę lub spółgłoskę dźwięczną, brzmi [w], np.:
Analogiczna sytuacja jest w przypadku połączenia "ευ", np.:
Połączenie "αυ" wymawiane jest [af], jeśli znajduje się na końcu wyrazu lub, gdy poprzedza ono spółgłoskę bezdźwięczną, np.:
- ταυ [taf] – nazwa litery
- αυτοκίνητο [aftokinito] (samochód)
Gdy υ poprzedza samogłoskę lub spółgłoskę dźwięczną, brzmi [w], np.:
- αύριο [awrio] (wczoraj)
- αυγό [awgo] (jajko)
Analogiczna sytuacja jest w przypadku połączenia "ευ", np.:
- ευχή [efhi] (życzenie)
- ευαγγέλιο [ewagelio] (ewangelia).